Bart van Drunen ontvangt ons op de Cobbenhagenmavo in Tilburg. Bart staat hier al zestien jaar voor de klas als docent Aardrijkskunde en een aantal jaren daarvoor zat hij zelf als leerling in deze stoelen. Naast zijn werk als leraar, werkt Bart sinds 2023 ook als docentcoach bij De Transformatieve School.
Veel culturen
“Zoals je misschien hebt kunnen zien bij binnenkomst, is dit een school met heel veel verschillende culturen”, begint Bart het interview. “De Cobbenhagenmavo staat midden in een wijk met 121 nationaliteiten. Al deze verschillende nationaliteiten en culturen komen hier de klas binnen. Zie daar maar eens onderwijs aan te geven!” De resultaten binnen de school waren altijd oké. Het ging prima. De leraren merkten echter dat ze de aansluiting met de leerlingen misten. “We begrepen de leerlingen en hun gedrag niet altijd. Je moet je voorstellen dat als je zeven uur voor de klas staat, je zeven keer een mini maatschappij moet leiden met invloeden vanuit het nieuws, de media en vanuit hun sociale omgeving: het komt allemaal het klaslokaal binnen”, zegt Bart. De school ging op dat moment op zoek naar het probleem dat ze maar niet konden formuleren. Toen ze op bezoek gingen bij de Hef in Rotterdam, kwamen ze via hen in aanraking met Iliass el Hadioui van De Transformatieve School. “We nodigden hem uit voor een lezing en herkenden ons meteen in de problematiek waar zij mee aan de slag gaan: worstelingen, het gedrag van leerlingen, noem maar op”, legt Bart uit.
We begrepen de leerlingen en hun gedrag niet altijd.
Het team
Het team van de Cobbenhagenmavo telt 25 medewerkers. “Omdat we zo’n klein team zijn, hadden we heel veel informeel contact. Ik noem het ook wel eens een ‘familiecultuur’. Dit kan heel fijn zijn, want dat geeft veel rugdekking, maar er was meer nodig om te veranderen. We moesten echt werken aan de professionele cultuur om ons verder te helpen”, legt Bart uit. “De Transformatieve School legde deze mechanismes bloot. Ze verzamelden data bij ons op school en dat praatte veel beter. Het gaat dan niet alleen meer om een onderbuikgevoel.”
Door aan de slag te gaan met De Transformatieve School, voelden ze zich niet meer zo alleen. “Ja, de leerlingen zijn uniek, maar onze problematiek niet. Het bracht een rust met zich mee, waardoor wij anders naar de gang van zaken konden kijken. Ze hielpen mee met het formuleren van de vraag, waardoor we een goed startpunt hadden”, vertelt Bart.
De leerlingen zijn uniek, maar onze problematiek niet.
De ladders
Eerst moeten de leraren weten wat het programma inhoudt. “Het programma onderscheidt drie ladders: de schoolladder, de straatladder (vriendenladder) en de thuisladder”, legt Bart uit. De Transformatieve School definieert verschillende codes voor verschillende ladders om te kunnen klimmen. “Neem een middenklassecultuur. Het is belangrijk om voor een groep te kunnen spreken en je verantwoordelijkheid te kunnen nemen. Het is normaal dat als je een fout maakt, dat je kwetsbaar kunt opstellen en dat je je fout durft uit te spreken naar de groep. Op een voetbalveld in de wijk geldt dat niet. Als je daar toegeeft dat je fout zit, dan ben je volgens sommige sociale codes een ‘loser’. Deze mismatch was voortdurend aanwezig in de school. Wij vroegen om een bepaald gedrag op school en die leerling wilde of kon dat niet bieden. Hierdoor ontstonden er vaak conflicten”, zegt Bart. Ze wilden simpelweg niet afgaan voor de groep. De leraren dachten in eerste instantie dat de straatladder betekende dat ze de jongerencultuur naar school moesten halen en in straattaal met leerlingen moeten communiceren. “Dat was natuurlijk niet zo. We moesten de cultuur alleen begrijpen om goed te kunnen handelen. Dat was de start van onze eigen transformatie”, vertelt Bart.
Gedachtengoed
De Transformatieve School nam het team door middel van masterclasses mee in het gedachtengoed. In de eerste fase neemt een coach van De Transformatieve School plaats in het klaslokaal. Hij of zij keek dan naar de dynamiek in een klas. “Spelgevoel, inclusieve didactiek en gezag stonden hierbij centraal in plaats van ‘goed of slecht’. Wat doet deze docent als de leerling van de schoolladder af dreigt te stappen en welke stappen onderneemt hij dan? Welk spelgevoel heeft hij daarbij? Wat organiseert de docent om de focus op de schoolladder te houden zodat leerlingen kunnen klimmen? Is het onderwijs uitnodigend genoeg?” legt Bart uit. Dit zijn allemaal vragen die de coach weer terugkoppelde. “Het is fijn om iemand te hebben die hier objectief naar kon kijken. Dat voelt veiliger dan dat je het binnen je eigen club met mensen houdt”, voegt Bart toe. De Transformatieve School dwong de leraren om buiten hun eigen bubbel te treden. Het traject zorgde er daar ook voor dat sommige docenten geconfronteerd werden met het feit dat ze het soms moeilijk hadden en het lesgeven soms simpelweg als overleven voelde.
“Wanneer het soms fout gaat in een klas, is het makkelijk om binnen de personeelskamer medestanders te zoeken. Om het probleem bij de klas te leggen in plaats van bij jezelf. De Transformatieve School legde de focus juist op ‘wat doe jij om het patroon te verbreken?’” vertelt Bart. Bart vond dit echt een eye opener. “Ik begreep ineens waarom dingen goed en slecht gingen. Op deze manier kon ik daar echt wat aan doen”, legt hij uit.
Hierna vulden de leraren ook een enquête in over het welbevinden op werk en de mate van professionaliteit. Vervolgens gingen ze met een kijkwijzer van De Transformatieve School bij elkaar kijken. “Je kijkt dan echt op een andere manier naar elkaars lessen. Op deze manier hadden we echt de regie in eigen handen. Het was niet zo dat iemand een nul meting kwam doen en ons toen kwam vertellen hoe we het wel moesten doen. Het was echt aan onszelf. Het moest iets van onszelf worden”, vertelt Bart.
Wat organiseert de docent om de focus op de schoolladder te houden?
Filosofie
De Transformatieve School onderscheidt de school in drie ruimtes: het klaslokaal (podium), de personeelskamer (kleedkamer) en de plek waar je je werk voorbereidt (coulissen). Ze kregen inzicht in de verhoudingen en zagen dat ze een best grote kleedkamer hadden met een informele cultuur. Op basis van deze uitkomst stelden ze een ontwikkelgroep samen die aan de slag ging met de thema’s die voortkwamen uit de terugkoppelingen van het onderzoek. “We hebben bijvoorbeeld meer ruimte ingericht voor intervisie en wederzijdse lesbezoeken. Daarnaast houdt een groep leraren zicht op het vernieuwde schoolplan. In de tussentijd hebben we ook de verwachtingen gedefinieerd. Wat verwachten leerlingen van ons en wat kunnen wij van leerlingen verwachten? Een verhaal heeft altijd meerdere kanten. Leerlingen moeten geïnteresseerd zijn in het verhaal van de leraar, maar dat geldt andersom ook”, legt Bart uit.
Regie in eigen handen
Na het traject heb je een blauwdruk van het team, heb je geïnventariseerd wat er nodig is en ligt er een plan. “Daarna moet je het zelf doen. Dat is denk ik ook de kracht van het programma. Op deze manier wordt het echt iets van jezelf en is het niet zomaar een project waar je aan begint en wat je afrondt”, vertelt Bart. De Cobbenhagenmavo levert veel maatwerk. “Er gebeurt veel in deze wijk en we zien het als een gedeelte verantwoordelijkheid om deze jongeren te helpen. We kijken dan nu ook echt op een andere manier naar deze problemen dan voorheen. Wat zijn de belemmeringen voor deze leerling? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze leerling kan klimmen? We spreken daarin dezelfde taal en dat helpt voor een open gesprek. Het helpt mij, als mentor, bijvoorbeeld heel erg dat we hebben afgesproken ‘een verhaal heeft meerdere kanten’, want dat is een hele goede start voor een gesprek. We verkennen meer ‘wat is er nodig’, waardoor leerlingen meer kansen krijgen om tot leren te komen en dus te kunnen klimmen op onze schoolladder”, concludeert Bart.
Op deze manier wordt het echt iets van jezelf.
Levend houden
“We houden het gedachtengoed van De Transformatieve School levend binnen de muren. We blijven er trouw aan. We verdiepen ons in nieuwe, wetenschappelijk onderbouwde methoden en blijven lezen en leren”, legt Bart uit. “Zonder De Transformatieve School was het nooit mogelijk geweest om alle stappen te zetten die we tot nu toe gezet hebben. Soms heb je expertise nodig van buitenaf. De traditionele school is gericht op ‘hoe laten we de leerlingen leren?’, maar het is net zo belangrijk dat leraren ook blijven leren. Daar heb je handvatten voor nodig en daar heeft De Transformatieve School voor ons veel in betekend. Je moet op zoek naar wat werkt voor jou en jouw schoolteam. Bespreek of de problematiek die jij ervaart schoolbreed is. Kijk wat je zelf kunt doen via bijvoorbeeld bronnen van het NRO en ga op zoek naar de juiste samenwerkingspartner om jouw problemen aan te pakken. Wacht niet op een ander om jouw problemen op te lossen, maar zie het als een gedeelde, eigen verantwoordelijkheid om te veranderen”, vertelt Bart.
Tijdens het traject raakte Bart steeds meer aangehaakt bij De Transformatieve School. “Toen werd mij gevraagd om aan te sluiten. Ik was op zoek naar verbreding van mijn werkzaamheden en het was mij al snel duidelijk dat mijn visie helemaal aansluit op de filosofie van De Transformatieve School. Ik hoop dat leraren aan het stuur blijven zitten en ik daar mijn steentje aan bij kan dragen via mijn werkzaamheden bij De Transformatieve School,” sluit Bart zijn verhaal af.
Zie het als een gedeelde, eigen verantwoordelijkheid om te veranderen.